INDIA

नेपइनबिज संवाददाता,नयाँ दिल्ली

भारतका पूर्व प्रधानमन्त्री डा. मनमोहन सिंहले नेपालको पछिल्लो प्रजातान्त्रिक संघर्षका क्रममा पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहलाइ तात्कालिन राजनीतिक गतिरोध अन्त्य गर्न सघाउन पठाएको अनुरोध पत्र स्मरण गरेका छन् । नयाँ दिल्ली भारतीय अन्तराष्ट्रिय केन्द्रमा आयोजना गरिएको एक अन्तरक्रियात्मक कार्यक्रमको साझा मन्चमा भारतकालागि नेपाली राजदूत निलाम्बर आचार्यसँग सिंहले सो पत्र स्मरण गरेका थिए ।

कार्यक्रममा राजदूत आचार्यले सिंहलाइ सम्बोधित गर्दै बहुदलीय प्रजातन्त्र पूर्नवहालीकोे नेपाल र नेपालीको तात्कालिन एजेन्डा पुरा भएको कालखण्डको स्मरण गराउँदै त्यसमा सिंहको गुडविल सहयोग रहेको प्रसंग निकालेका थिए । कार्यक्रमको समापनमा राजदूत आचार्य र पूर्व राजदूत पुरीद्धारा संयुक्त रुपमा मायाको चिनो हस्तान्तरण गर्ने क्रममा सिंहले पूर्व राजा शाहलाइ पठाएको सो पत्रबारे कुरा गरेका थिए । ‘पूरानो समय अनुरुप राजनीति चल्दैन भन्ने सुझाव सहित आफूले पूर्व राजा शाहलाइ लेखेको पत्र उहाँले स्मरण गर्नुभयो, राजदूत आचार्यले नेपइनबिजसँग भने ।

नेपालकालागि पूर्व भारतीय राजदूत मन्जीवसिंह पुरीको पहलमा भारतीय दूतावास काठमाडौद्धारा प्रकाशित ‘नेपालमा शिख विरासत’(शिख हेरिटेज इन नेपाल) पुस्तक समीक्षात्मक कार्यक्रममा पूर्व प्रधानमन्त्री सिंहले विशेष अतिथि तथा राजदूत आचार्यले प्यानलिस्टको रुपमा मन्च साझा गरेका थिए ।

दिल्लीले पूर्व राजा शाहलाइ पठाएको पत्रको पृष्ठभुमि

२००० जुनमा भएको नारायणहिटी राजदरबार हत्याकाण्डपछि राजसंस्थाका कान्छा उत्तराधिकारी बनेका पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहले सन् २००५ फेब्रुअरी १मा दोश्रो पटक जननिर्वाचित सरकारका तात्कालिन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाइ माओवादी विद्रोहको समाधान निकाल्न नसकेको भन्दै सत्ता च्यूत गरेर कु गरेका थिए । उनले मुलुकमा आपातकालको घोषणा गरेपछि पून एकपटक प्रजातान्त्रिक संघर्ष शुरु भएको थियो । संवैधानिक राजतन्त्र र बहुदलीय प्रजातन्त्रको अवधारणा चलिरहेको मुलुक त्यसपछि गणतन्त्रको मुडमा अघि बढयो ।

राजतन्त्रको तानाशाहीको प्रत्युत्तरमा सशस्त्र जनयुद्धमा रहेका तात्कालिन नेकपा माओवादीलाइ मूलधारको राजनीतिमा ल्याउनकालागि सात राजनीतिक दलका गठबन्धनले सन् २००५ नोभेम्बर २२ मा नयाँ दिल्लीमा बाह्र बुँदे संझौता गरयो । बुलेटबाट ब्यालेटको राजनीतिमा माओवादीको प्रवेशपछि मुलुकमा राजतन्त्र विरुद्ध संघर्ष व्यापक हुँदै गयो । यो संर्घले जनआन्दोलनको रुप लियो । विथोलिएको सो राजनीतिक अवस्थाप्रति त्यतिबेला भारत लगायत अन्तर्राष्ट्रिय जगतको गहिरो चासो रहेको थियो ।
सोही क्रममा दिल्लीले यो राजनीतिक गतिरोध अन्त्यकालागि तात्कालिन राज्य सभा सदस्य तथा भारतीय काँग्रेसका वरिष्ठ नेता डा. करण सिंहलाइ विशेष दूत बनाएर काठमाडौं पठाएको थियो ।

रााणाकालिन शासनकालका अन्तिम प्रधानमन्त्री मोहन शमसेरकी छोरी यशोराज्य लक्ष्मीसँग विवाह गरेका कारण करण सिंहको नेपालको तात्कालिन राजपरिवारसँग निकट ,घनिष्ट र विशेष सम्बन्ध रहेको थियो जसका कारण सिंहलाइ विशेष दूत बनाएर पठाइएको थियो । उनले त्यतिबेला पहिले नेपाली राजनीतिक दलका शीर्ष नेताहरुलाइ भेटेर पूर्व राजा शाह भेटे पछि पून राजनैतिक दललाइ भेटेका थिए ।

भारतीय प्रधानमन्त्री सिंहको सन्देश बोकेर आएका सिंहले राजनीतिक गतिरोध अन्त्यकालागि तत्काल आफ्ना अडानलाइ थाति राख्न अनुरोध गरिएको आशयको अनुरोध पत्र ल्याएको समाचार बाहिरियो । सो पत्रको आशय राजनीतिक दलहरुसँग तत्काल सहमति गरेमा कालान्तरमा संवैधानिक राजतन्त्रलाइ निरन्तरता दिन भारतले सघाउने आश्वासन दिएको पनि उल्लेख रहेको भनिएको थियो ।

हाल राजावादीहरुले भारतले नेपाललाइ धोका दिएको जुन कुरा दोहरयाइरहेका छन् । सोही पत्रलाइ आधार मानेर गरिएको भन्ने एकथरिको विश्लेषण रहेको छ । बाह्रबुँदे शान्ति संझौतापछि पूर्व राजा शाहसँग भारतले गरेको वचनवद्धता भंग गरेको गुनासो राजावादीहरुले गर्दै आएका छन् ।